Valkuilen voor hoogbegaafde mensen
De navolgende opsomming van valkuilen zal vast niet uitputtend zijn en wellicht zal ik op den duur de indeling veranderen, maar voorlopig ziet het er zo uit:
Snelheid en veelomvattendheid van denken, maar ook het op meerdere fronten tegelijkertijd denken
-
- kan beangstigend en verwarrend, dan wel fascinerend zijn. In het ene geval kan het leiden tot perfectionistische, dwangmatige manieren van denken en doen – om de controle te behouden. In het andere geval kan het leiden tot fantastische, waanachtige denksystemen, waaraan niemand meer een touw kan vastknopen.
Helder inzicht, vermogen om ver vooruit te denken kan leiden tot regelmatige zie-je-wel-ik-had-toch-gelijk-ervaringen. Dit kan zich op zijn beurt ontwikkelen tot een vorm van (‘terecht’) narcisme en vervolgens ontsporen in al dan niet als zodanig bedoeld arrogant gedrag.
De ervaring ‘vreemd’ gevonden te worden kan enerzijds leiden tot gevoelens van minder-waardigheid, tot denken dat je dom bent. Anderzijds kan het leiden tot uitsluiting, pesterijen en al dan niet zelfverkozen eenzaamheid. Een negatief zelfbeeld, grote onzekerheid, maar ook depressies zijn het gevolg.
Een groot geheugen en een groot vermogen tot snelle opname van veel kennis kan er toe leiden dat er geen doorzettingsvermogen, geen leer- en samenwerkings-strategieën ontwikkeld worden. Hierdoor kunnen hoogintelligente mensen in beroepsopleidingen en werksituaties vastlopen: zij raken snel ontmoedigd en weten met name niet hoe ze ‘samen’ moeten leren, overleggen of iets creëren.
Nieuwsgierigheid, enthousiasme, werklust en het vermogen om in korte tijd veel werk te verzetten maken hoogintelligente en hoogbegaafde mensen bevattelijk voor burnout, maar ook voor het ontwikkelen van manisch gedrag.
Hoge eisen stellen aan kennis, producten, organisatie, gedrag e.d. (hoogintellectuelen leggen de lat voor zichzelf en voor anderen heel hoog) kunnen leiden tot extreem perfectionisme, controledrang en een chronisch gevoel van tekort schieten, teleurstelling en mislukking.
Hoge prikkelgevoeligheid en een gering vermogen om input te weren kunnen leiden tot concentratieproblemen, hyperactiviteit en verhoogde prikkelbaarheid (met daaraan mogelijk agressief of impulsief gedrag gekoppeld).
De neiging om in tijden van stress de problemen met behulp van de ratio (‘logisch denken’) aan te pakken leidt soms tot een ‘emotieloze copingstijl’. Een manier van doen die de problemen soms alleen maar groter maakt, met name in vriendschappen en relaties en in de opvoeding van kinderen.
Een eventueel in het verleden niet onderkend zijn van de hoge intelligentie leidt tot ‘intellectuele ondervoedingsverschijnselen’. Geheel in analogie met echte ondervoeding kunnen depressie en afstomping, maar ook ‘honger naar sensatie’ (als maar meer en alsmaar nieuw) of agressie het gevolg zijn.
Uit de valkuil omhoog
Op het gevaar af dat mij verweten wordt dat bovenstaande opsomming het negatieve beeld over hoogbegaafden versterkt, meen ik toch dat het een vorm van struisvogelpolitiek is om met alle geweld alleen maar de positieve kanten van hoogbegaafdheid en hoge intelligentie te willen zien. De valkuilen van hoge intelligentie zijn verraderlijk en ernstig!
Hoogbegaafden en problemen op het werk volgens Noks Nauta en Frans Corten:
’Hoogbegaafden aan het werk’
Hoe hoogbegaafdheid zich op het werk uit en hoe de hoogbegaafde dit zelf ervaart, is nog nauwelijks onderzocht. Frans Corten ontdekte een verrassende parallel tussen hoogbegaafden en kunstenaars. Beiden kunnen zich vaak pas ontplooien als er aan soms wonderlijke voorwaarden wordt voldaan. Inspiratie en motivatie blijken belangrijkere factoren dan kennis en kunde.
Op basis van dit onderzoek is die hieronder geplaatste tabel tot stand gekomen, een aantal kenmerkende uitspraken, zowel vanuit medewerker- als omgevingsperspectief. Bij drie of meer van deze kenmerken valt hoogbegaafdheid te overwegen als oorzaak voor de aanpassingsproblemen op het werk.
Kenmerkende uitspraken van werkomgeving en hoogbegaafde medewerker bij aanpassingsproblemen:
-
- Wat de werkomgeving signaleert
•Wat de medewerker zelf benoemt
1 Veel conflicten met management en autoriteiten
• Ik heb een groot rechtvaardigheidsgevoel
2 Slecht luisteren naar anderen
• Mijn ideeën worden niet begrepen, maar ik heb meestal gelijk
3 Motieven moeilijk te plaatsen. Wat zit er toch achter?
• Ik ben kennelijk bedreigend voor mijn collega’s
4 Slechte timing in bijv. vergaderingen
• Ik word aldoor tegengewerkt, wat gaat het allemaal langzaam
5 Sterke pieken en dalen in functioneren, zonder aanwijsbare oorzaak
• Ik weet helemaal niet wat ik wil, ik vind haast alles interessant
6 Niet duidelijk waar medewerker het beste inzetbaar is, houdt zich met van alles bezig
• Ik ontvang weinig waardering, men ziet niet wat ik kan
7 Geen doorzettingsvermogen en discipline
• Ik ben snel afgeleid
8 Is moeilijk benaderbaar, niet sociaal
• Ik heb een hekel aan social talk
9 Stelt allerlei eisen over omgevingsfactoren
• Ik snap niet dat de rest in die herrie kan werken
Top 10 verwijten
De Top 10 verwijten over Xi-ers,samengesteld door Mary-Elaine Jacobsen vermeld in het boek the Gifted Adult. De verwijten die Xi-ers ontvangen vanuit hun omgeving, omdat er irritatie en onbegrip bestaat, omdat hun talent extra is. Het doel van de verwijten is om de Xi-er weer terug te plaatsen in het tempo van een ander.
De top 10:
-
- 1. Wie denk jij wel dat jij bent?
-
- 2. Jij bent altijd zo gedreven!
-
- 3. Kan jij nou nooit eens tevreden zijn?
-
- 4. Jij bent zo veeleisend!
-
- 5. Waar haal jij het vandaan!?
-
- 6. Jij reageert altijd zo gevoelig en dramatisch!
-
- 7. Jij maakt jezelf ook overal zorgen over!
-
- 8. Jij moet het jezelf ook altijd moeilijk maken!
-
- 9. Kan jij jezelf niet gewoon tot één richting beperken?
- 10. Moet het allemaal zo snel?
Herken jij jezelf of herkent iemand anders jou in deze valkuilen? Dan is het de moeite waard om dit verder te onderzoeken middels een voor jou passend coachingstraject. Graag ga ik met jou in gesprek. Een eerste kennismakingsgesprek is vrijblijvend en informatief. Contact.
